أخبار عاجلة

Tira Taseklant d Tabridt i Tira n Umezruy Nneɣ Amuddu n Ḥullic d Jar Tecri d Weṭṭu n BANHAKEIA s Umedya

Yura t: Mohammed FARISI

Al ass a, tira taseklant tamaziɣt tewweḍ ad tili, u ujar deg wungal. Xmi netdwal ɣar yiseggusa iԑdan, ntaf tegga asuṛif imɣar deg waṭṭaṣ n yeswiren am: isental,  tamamekt n tira… s umata tewweḍ ad dewlent tifras nnes d titrarin.

Xmi netdwal ɣar yiḍṛisen ittwarin zzat, ntaf belli ijj n usentel lebda illa, da nessawal xef usentel: Amezruy. Asentel war illi di tira amenni waha, maca d ijj n uɣezdis i ijjin amaru ad yari, s uya amaru Arifi niɣ Amaziɣ war izemmar ad yari bla ma ad issnewjew amezruy.

S tarrit n tayynit, xmi ntedwal ɣar yiḍṛisen ittwarin zeg yiseggusa n 1990 al ass a, ntaf amaru ittari xef umezruy deg waṭṭaṣ n tefras am: imenɣiten aked uḥewwas Arumi, acrac n Irifiyen deg umenɣi Asebbanyu… maca ԑemmars ma neɣra ca n weḍṛis issnewjiw d amezruy mac a wenni Aqbur (JC). Danita, nzemmar ad nesseqsa ma amezruy n uḥewwes Amaziɣ iqqen aked uḥewwes ameggar n Usebbanyu? Ma di tqatcut a n umezruy i di icca ticti umaziɣ?

 Deg uswir a, xma ad narr xef yiseqsan a, ntaf amaru BANHAKEIA id issufɣen sin n yiḍṛisen d iseklanen, amezawru d tamezgunt, tiss snat d ungal, min ten icarcen s sin, d ijj n yirim d amaynu n tira zeg ijj n wakud d aqbur aṭṭaṣ, war nennum zeg yimaruten ad aneɣ yawi dinni ad neddar ussan umaziɣ imezwura niɣ manis d ittessenta umezruy Umaziɣ.

Deg yijj n uswir nneɣni, BANHAKEIA twassnent tira nnes s umawal d uxaṛṛes yullɣen. Mala nedwel ɣar yidlisen nnes ntaf tisi nnsen d amezruy d wermas nnes, danita sscaniɣ ɣar udlis nnes: (la pensé du nord Afrique, 2016). Aḍṛis a id ifettel umaru tisi n uxaṛṛes amaziɣ deg waṭṭaṣ u ujar di tsekla.

Xma ad nessenta deg wawal nneɣ xef mammec tili tira taseklant d tabridt i tira n umezruy nneɣ, ad nessiwel xef tmezgunt n:

– Amuddu n Ḥullic

Tamezgunt a i ittunuḍen tenfust nnes xef Ḥullic i illan d udem umaziɣ, dayes 5 n yisekkiren, aked Ḥullic ntaf akides 11 n wudmawen nneɣni (Ulis, Ajenna, Ilel, Tameẓgut, Aḥenjir, Tasinut, Asekkiw, Amettar, Amettar wiss sin, Lwiza, Mezẓẓyan).

Ulis i illan d amɣar n uɣarrabu i ittrajan tissfay ad arsant xma ad iẓwa, ad imsagar aked Ḥullic, i ɣa yilin d amawas nnes deg uɣarrabu. Awal ijebbed awal, jar asen, ad naf dinni ijj n wawal iqqes jar sin n yimezruyen: amezruy Alatini d wenni Umaziɣ. Danita, Ulis i illan d taɣerma talitinit iqqar as i Ḥullic kenniw war tucim walu i tɣerma tanefgant, d neccin i kenniw d issufɣen zi tallest, amen inna Herodote iwdan n tmazɣa mɣar d ibeddjelwaḍen, ddaren s meddit, tfawt war tessinen.

Aɣezdis amezwaru ntaf Ulis i iṭṭfen awal aṭṭaṣ iԑarrn as i uwlal. Amya tuɣa d as ittlaɣa.

Deg uɣezdis nneɣni n tmezgunt, ad naf amaru ad yuc awal i Ḥullic ad iɣnes xef yiman umaziɣ s tidet niɣ s yidlisen i yuran xef tɣerma n umaziɣ di tmazɣa.

Ddegg a n tira, ntaf dayes belli amaru yarezzu ad iԑawed tira i umezruy: Amaziɣ, ittarra xef waṭṭaṣ n yimaruten d Ilatiniyen uran min war yecnin xef Umaziɣ. D tidet, axaṛṛes d amaynu, minzi mala nekkar nessek tiṭṭawin nneɣ zegwami id ifaqq Umaziɣ xma ad issen ixef nnes, issenta issawal xef useḥqar zeg uḥewwas ameggar (Asebbanyu d Ufransis). Maca BANHAKEIA, iqqar aneɣ, mala dinni ca n tebridt ad tt neḍfaṛ xma ad nari amezruy nneɣ s ufus nneɣ, ad nessenta zeg umezwar nnes, war illi zeg usammas nnes, niɣ zeg umeggar.

S udwal nneɣ ɣar talɣa n tmezgunt, ntaf amaru yuyur xef tebridt n yimaruten i yutin iẓewṛan di tsekla tameḍlant, am Sheakspear i ittwassnen s umezgun asefran, ntaf lebda timezgunin daysen asefru xef tayri, amen ntaf di tmegunt n Romeo d Juliette umi tt iẓṛa twalat tamezwarut inna xafes:

Asisseq n tefras n wudem nnes ad zzayes ssedḥan yetran ireqqen.

Am xmi ttezzuzzara tfuct tfawt nnes war ixessyen.

Tiṭṭawin nnes i fetḥen ssesfaynt id iɣezran n tfawt xef leԑwin iṣemḍen.

Ad ksin ijḍaḍ deg yizlan ittɣil asen d tameddit i inderyen.

Amya ntaf amaru di tmezgunt a, issenta s tqessist id yusin amya:

Necc d Ulis, wenni umi ttinin “Aḥraymi”.

A Aṛebbi, war dayi d ttiwyed da amenni!

Csi aɣaṛṛabu inu ɣar tmurt inu s maṛṛa tifessi.

Da weḍḍaṛeɣ, war ufiɣ ad arreɣ mani

S uzellif, mecḥal iqqes ayi usitem nni

War yiwḍen, amen yaẓṛa min dayi.

A Aṛebbi, Asekkiw nnec war illi mayemmi!

Mecḥal d iseggusa uzzlen d tallest xef min dayi!

Tili inu tmeẓẓi, tfessi zeg wass var wenneḍni,

Amen tamcumt a n tmennawt temɣar dayi.

U ɣa indhen aɣaṛṛabu a? U ɣa yuyaren mani?

Iwdan inu mmuten, war iqqim ɣar uwelal nni,

Ad icsi amuddu s tazzla, war ittini mayemmi…

Amezgun asefran yudrus ɣarneɣ, minzi amaru Amaziɣ Arifi deg yiseggusa imezwura n weɣnas xef tmaziɣt, tuɣa min xafes ad igg, ad isɣuyy xef tesɣart nnes, ittif ad xafes nini tiɣa ittari ict n tira d tasertant, maca lexxu, nessuṛef ɣar ijj n wannaw n tira nneɣni, tira i iksin udem n usneflul.

Amaru BANHAKEIA, di tmezgunt a, issars d afgan amaziɣ xma ad issiwel aked wayduden nneɣni ad yarr tasɣart id as iṛaḥen maca s yict n tira tecna, ittif ad tili d tabridt ɣar yiḍṛisen nneɣni i iḥdaj wakud a.

Lexxu ad nemmuti ɣar weḍṛis wiss sin:

– Jar tecri d uweṭṭu:

Aḍṛis a, netta d ungal. Asentel nnes, iksi aṭṭaṣ n wudmawen. Wenni t ɣa iɣaren ad yaf belli aqqa t deg umezruy Imaziɣen amezwaru zzat umi tuɣa war ɣarsen bu asged. Maca amaru ittejja ameɣri ad iddar iḍennaḍ s wass a, ad issen belli afgan Amaziɣ war ibeddel, addad i tuɣa di illa d wenni iqqim dayes,

Amaziɣ kkint xafes d tibarcanin, maca xma ad ilmed, war ilemmed, d tanita d taswingemt i yarezzu ad aneɣ d issiweḍ umaru deg wungal a.

Zeg ijj n uɣezdis nneɣni, ntaf amaru, issiwel xef umezruy n Umaziɣ zzat ma ad yadef usged amasiḥi, d awarn i umi d yudef, d tayahudit, d usged ayislami id yusin ɣar awarn as. Amaru danita, issewlafa aenɣ d mammec Amaziɣ lebda ɣares amxumbel aked wesged, niɣ amen ittwanna deg wungal ntemcubbuc aked yiseynuten, wenni d ɣa yasen ad as icc alli s wassaɣ n wakuc xma ad as idwel ɣar wagla nnes d tumrt nnes.

Deg uɣezdis nneɣi, ijj aneɣ ad nessen i waṭṭaṣ n twalatinn belli aseḥqar i ittettwaggen xef umaziɣ lebda amcum nnes ittili d amaziɣ. d mammec imaziɣen lebda teɣẓaẓen tiɣmas ɣar wayawya, amen ntaf deg wungal xef wadaf n Irumaniyen ɣar tmurt n imaziɣt deg wudem n Gaius Marius  i ssuyuren amenɣi aked Numidya mgal i Yugaṛṭen.

Gaius Marius  id yusin xma d iyru imaziɣen xma akides carcen deg umenɣi nnsen aked ucengu nnsen, ittej aneɣ umaru ad nxaṛṛes deg Usebbanyu umi d yusa ad iyru Irifeyen xma akides mmenɣen. Danita ittejj aneɣ umaru ad nxaṛṛes mammec amaziɣ war ilemmed zeg umezruy, u ԑawed, ittejj aneɣ ad nessen ixef nneɣ belli war illi ɣar neɣ yiman imsebḍa xef wayduden, Ɣarneɣ awal nneɣ, axaṛṛes nneɣ, armas nneɣ i umaḍal. Lebda netɣima d iẓṛa deg yifassen n midden ccaten zzayneɣ wenni ixsen.

S umata, aḍṛis a, ittif d ict n takrunulujit d taseklant zegwamu tuɣa Amaziɣ iԑebbed iẓṛa, al ass a, u ujar zi manaya, ameɣri ad yadef aṭṭaṣ n wudmawen kkin d xef umezruy n tmurt a, maṛṛa jjin dayes limart i imsebḍan jar tenni i yecnan w tenni war yecna.

ɣar umeggar ta d ict n teɣri war tsili ca i yeḍṛisen n umaru Hassan BANHAKEIA, mɣar narezzu ad nesscen xef yict n tmeslayt, mammec ttili tira taseklant d ict n tebridt i tira n umezruɣ n wayduden am waydud Amaziɣ.

اقرأ أيضا

سعيد بنيس: هناك علاقة وثيقة بين العمل الصحفي والعلوم الاجتماعية

يرى الأستاذ سعيد بنيس أن هناك علاقة وثيقة بين العمل الصحفي والعلوم الاجتماعية بشكل عام، …

اترك تعليقاً

لن يتم نشر عنوان بريدك الإلكتروني. الحقول الإلزامية مشار إليها بـ *